အဘိဓမၼာ

ေဇာေတြအေၾကာင္းသိခ်င္ရင္ အဘိဓမၼာက ၀ီထိပိုင္းကို ေလ့လာဖတ္႐ွဳႏိုင္ပါတယ္ေနာ္။ ၀ီထိဆိုတာက အာရံုတခုခုကိုသိဖို႔အတြက္ ျဖစ္သြားတဲ့ စိတ္အစဥ္အတန္းတခုပါ။

ဆရာေဒါက္တာမင္းတင္မြန္ရဲ႔ ဗုဒၶအဘိဓမၼာအႏွစ္ခ်ဳပ္ထဲက ၀ီထိပိုင္းကို နည္းနည္းေကာက္ႏႈတ္ေရးျပမယ္ေနာ္။ ကိုယ္ကိုယ္တိုင္လည္း ေလ့လာေနတုန္းမို႔ အမ်ားၾကီးေတာ့မသိပါဘူး။ အျမဲလည္းဖတ္ေနတာ မဟုတ္ေတာ့ ေမ့ေနတာေတြလည္း အမ်ားၾကီးပဲ။

**************

၀ီထိ
ဒြါရ၆ပါးတို႔၌ထင္လာေသာအာရံုတစ္ခုစီကို သိရွိရန္အတြက္ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ စကၠဴ၀ိညာဏ္၊ သမၸဋိစၦိန္း၊ သႏၲီရဏ၊ ၀ုေ႒ာ၊ ေဇာ၊ တဒါရံု စသည္ျဖင့္ ျဖစ္ေပၚလာသည္႔ စိတ္အစဥ္တန္းတစ္ခုစီကို ၀ီထိဟုေခၚ၏။

စိတ္၏အသက္
စိတ္တခု၏အသက္သည္ ဥပါဒ္ခဏ၊ ဌီခဏ၊ ဘင္ခဏဟူ၍ခဏငယ္၃ခုရွိသည္။
စိတ္ျဖစ္္ဆဲခဏ = ဥပါဒ္ခဏ
စိတ္တည္ဆဲခဏ = ဌီခဏ
စိတ္ပ်က္ဆဲခဏ = ဘင္ခဏ
ခဏငယ္၃ခ်က္ = စိတၱကၡဏ ၁ ခ်က္

လက္ဖ်စ္ ၁တြက္၊ မ်က္စိ၁မွိတ္ကာလ၌ စိတၱကၡဏ ကုေဋ ၁သိန္းေက်ာ္ရွိ၏။
စိတ္၁ခု၏အသက္သည္ ၁စကၠန္႔၏ကုေဋ ၁သိန္းပံု၁ပံုရွိ၏။

ရုပ္္၏အသက္
ရုပ္ကလပ္၁ခု၏အသက္ = စိတ္အသက္၏၁၇ဆ (၀ါ) စိတၱကၡဏ ၁၇ ခ်က္
= ခဏငယ္ ၁၇ ထ ၃ => ၅၁ခ်က္
ရုပ္၏ဥပါဒ္ခဏ = ခဏငယ္ ၁ခ်က္
ရုပ္၏ဘင္ခဏ = ခဏငယ္ ၁ခ်က္
ရုပ္၏ဌီခဏ = ခဏငယ္ ၄၉ခ်က္

လက္ဖ်စ္ ၁တြက္၊ မ်က္စိ၁မွိတ္ကာလ၌ ရုပ္ကလပ္ေပါင္း ကုေဋ ၅၈၀၀ေက်ာ္ ေရွ႔ဆင့္ေနာက္ဆင္ ့ျဖစ္ပ်က္သြားၾက၏။
ရုပ္ကလပ္၁ခု၏အသက္ = ၁-စကၠန္႔၏ ကုေဋ ၅၈၀၀ ပံု ၁ပံု

၀ီထိ ၆-ပါးကို ရိုးရိုးစင္းစင္းမွတ္ရရင္
၁) စကၡဳဒြါရ (႐ူပါရံု)
၂) ေသာတဒြါရ (သဒၵါရံု)
၃) ဃာနဒြါရ (ဂႏၲာရံု)
၄) ဇိ၀ွာဒြါရ (ရသာရံု)
၅) ကာယဒြါရ (ေဖာ႒ဗၺာရံု)
၆) မေနာဒြါရ (ပဥၥာရံု)
အဲဒီဒြါရ ၆ပါးကို ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြ (၄-မ်ိဳးစီရွိ) ကို အေၾကာင္းျပဳျပီး စိတ္အစဥ္ေတြ ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ ျပီးေတာ့ အဲဒီဒြါရတို႔မွာ အာရံုထင္ပါတယ္။

ဘ၀င္စိတ္ ၃မ်ိဳး
သတၱ၀ါတို႔၏ ဘ၀တခုသည္ ပဋိသေႏၶစိတ္ျဖင့္ စတင္၏။ ပဋိသေႏၶစိတ္ခ်ဳပ္ျငိမ္းျပီးသည္ႏွင့္ တျပိဳင္နက္ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္သည္ တလံုးျပီးတလံုး အဆက္မျပတ္ ျဖစ္ပ်က္သြား၏။ ေသဆံုးသည္႔အခါေနာက္ဆံုးျဖစ္သည္႔ ဘ၀င္စိတ္ကို စုတိစိတ္ဟုေခၚ သည္။

စကၡဳဒြါရမွာ ျဖစ္ေပၚတဲ့ အတိမဟႏၲာရံု ၁-၀ီထိျဖစ္ေပၚလာပံုကို ေလ့လာၾကည္႔ပါ။

အတိမဟႏၲာရံု ၁-၀ီထိျဖစ္ပံု
ဓ တီ-န-ဒ-ပ-စ-သံ-ဏ-၀ု-ဇ-ဇ-ဇ-ဇ-ဇ-ဇ-ဇ-ဒါ-ဒါ- ဓ
အဲဒီ ဇ = ေဇာ ၇ခ်က္ဟာ အကုသိုလ္ေဇာ (၀ါ) ကုသိုလ္ေဇာ

ဆိုရိုး
စကၡဳဒြါရက အတိမဟႏၲာရံု၀ီထိျဖစ္ဟန္ကား ႐ူပါရံုႏွင့္ စကၡဳပသာဒတို႔ ေရွး႐ူအတူ ဥပါဒ္ၾကသည္မွစ၍ အတီတဘ၀င္ ၁-ခ်က္ အလြန္တြင္ စကၡဳပသာဒ၌အာရံုထင္ျခင္းသို႔ေရာက္သျဖင့္ ဘ၀ဂၤစလန၊ ဘ၀ဂၤုပေစၦဒ၊ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္း၊ စကၡဳ၀ိညာဏ္၊ သမၸဋိစၦိန္း၊ သႏၱၲီရဏ၊ ၀ုေ႒ာ၊ ေဇာ ၇ၾကိမ္၊ တဒါရံု ၂ၾကိမ္ ျဖစ္ျပီးလွ်င္ ႐ူပါရံုႏွင့္ စကၡဳပသာဒတို႔သည္ ၁၇-ခ်က္ ႐ုပ္သက္ေစ့ၾကေသာေၾကာင့္ ဒုတိယတဒါရံု၏ ဘင္ႏွင့္ ျပိဳင္၍ခ်ဳပ္ၾက၏။ ထို႔ေနာက္ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္ျဖစ္၏။

ရွင္းခ်က္
အတိမဟႏၲာရံုေခၚေသာ အလြန္ထင္ရွား အားၾကီးသည္႔အာရံုသည္ စကၡဳပသာဒကို ထိတိုက္လာေသာအခါ တိုက္လွ်င္တိုက္ခ်င္းအာရံုမထင္ေသးပါ။ အလြန္အားၾကီးေသာ အာရံုျဖစ္လင့္ကစား (တီ) အတီတဘ၀င္ဟုေခၚေသာ ဘ၀င္စိတ္ ၁ခ်က္ လြန္ျပီးမွ အာရံုထင္၏။ ထိုအာရံုသစ္ထင္မႈေၾကာင့္ ဘ၀ဂၤစလန (န)၊ ဘ၀ဂၤုပေစၦဒ (ဒ) ဟူ၍ဘ၀င္စိတ္၂ၾကိမ္ လႈပ္ျပီးျပတ္၏။ ထိုအခါ (ပ) ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္သည္ အာရံုသစ္ကို ႏွလံုသြင္းဆင္ျခင္၏။ ထိုသို႔ ႏွလံုးသြင္းမႈေၾကာင့္ (စ) စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္က အာရံုကိုျမင္၏။ ျမင္သည္ဆိုေသာ္လည္း စိတ္၁ခ်က္မွ် အလြန္လွ်င္ျမန္စြာ အာရံုကို ျမင္လိုက္ကာမွ်သာရွိေသး၏။ ထိုအာရံုကိုသဲသဲကြဲကြဲမသိေသး။ သို႔ျဖစ္၍ (သံ) သမၸဋိစၦိန္းစိတ္က စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္၏အာရံုကို လက္ခံယူ၏။ (ဏ) သႏၲီရဏစိတ္က ထိုအာရံုကို စူးစမ္း၏။ (၀ု) ၀ုေ႒ာ ေခၚ မေနာဒြါရ၀ဇၨန္းစိတ္က ထိုအာရံုေကာင္းမေကာင္းကိုဆံုးျဖတ္၏။ ထို႕ေနာင္ (ဇ) ေဇာစိတ္တို႔သည္ ထိုအာရံု၏ အရသာကိုခံစားလွ်က္ ၇-ၾကိမ္တိုင္တိုင္ အရွိန္အဟန္ျဖင့္ျဖစ္၏။ ထို႔ေနာက္ (ဒါ) တဒါရံုစိတ္တို႔သည္ ေဇာေနာက္သို႔လိုက္၍ေဇာယူသည္႔အာရံုကိုပင္ယူ၍ ၂-ၾကိမ္ျဖစ္၏။ ထိုဒုတိယ တဒါရံုစိတ္ခ်ဳပ္ျငိမ္းသည္႔ ဘင္အခိုက္၌ ႐ူပါရံုႏွင့္ စကၡဳပသာဒတို႔သည္ ၎င္းတို႔ စတင္ဥပါဒ္ခဲ့ၾကေသာ အတီတဘ၀င္ဥပါဒ္ခ်ိန္မွ ေရတြက္လွ်င္ စိတၱကၡဏ ၁၇ခ်က္စီ ေစ့ေျမာက္သြားၾကေလျပီ။ ထို႔ေၾကာင့္၎င္း႐ူပါရံုႏွင့္ စကၡဳပသာဒရုပ္တို႔သည္ ဒုတိယတဒါရံု၏ ဘင္ႏွင့္ျပိဳင္၍ ခ်ဳပ္ျငိမ္းၾက၏။

**************

ကုသိုလ္ေဇာ၊ အကုသိုလ္ေဇာ
ကုသိုလ္ေဇာ၊ အကုသိုလ္ေဇာ တို႔မွာ အာရံုအားေလွ်ာ္စြာ ပံုေသကားက်ျဖစ္ေပၚျခင္းမရွိၾက။
သင့္တင့္ေလွ်ာက္ပတ္စြာ ႏွလံုးသြင္းႏိုင္လွ်င္ ကုသိုလ္ေဇာျဖစ္၏။
သင့္တင့္ေလွ်ာက္ပတ္စြာ ႏွလံုးမသြင္းႏိုင္လွ်င္ အကုသိုလ္ေဇာျဖစ္၏။

ကာမေဇာ
ကာမေဇာတို႔သည္ သာမာန္အခါ၌ ၇-ၾကိမ္ေစာေလ့ရွိၾကသည္။ ေမြးဖြားခါစ အလြန္အားနည္းေသာအခါႏွင့္ ေမ့ေျမာေနသည္႔အခါတို႔တြင္ စိတ္မွီရာ ဟဒယ၀တၳဳ၏ အားနည္းမႈေၾကာင့္ ၆-ၾကိမ္ သို႔ ၅-ၾကိမ္သာ ေစာၾက၏။

ေသခါနီး အခါ၌မရဏာသႏၷေဇာ သည္ ၅-ၾကိမ္သာ ေစာၾက၏။ ထို၀ီထိကို မရဏာသႏၷ၀ီထိ ဟုေခၚ သည္။

**************

စင္ကာပူ SMC မွာ ဆရာေဒါက္တာမင္းတင္မြန္က အဘိဓမၼာသင္တန္းတို ၂၀၀၆ နဲ႔ ၂၀၀ရမွာ ပို႔ခ်ေပးဘူးပါတယ္။ ဒီႏွစ္လည္း ကလင္မတီ ဖုန္းၾကီးက်ာင္းမွာ သင္တန္းေပးေသးတယ္လို႔ၾကားတယ္။

SMC မွာ ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ ဆရာေဒါက္တာမင္းတင္မြန္ အဘိဓမၼာသင္တန္း (The Essence of Buddha Abhidhamma Course) ဗုဒၶအဘိဓမၼာအႏွစ္ခ်ဳပ္္ အသံဖိုင္ကို ဒီမွာယူပါ။ ပိုေကာင္းတဲ့ အသံဖိုင္ကိုလိုခ်င္ရင္ DhammaWeb ကေနေဒါင္းပါ။ အဲဒါလည္း SMC သင္တန္းက အသံဖိုင္ပါပဲ။ SMC ကေတာ့ ႏွစ္တိုင္းအဘိဓမၼာသင္တန္းလုပ္ေပးပါတယ္။ ဒီႏွစ္မွာက ဆရာေတာ္ ေဒါက္တာနႏၵမာလာက Abhidhamma for Daily Life ကို English လိုပို႔ခ်ေပးပါတယ္။ ေနာက္ ျမန္မာလိုသင္တန္းလည္း ထပ္ဖြင့္ဖို႔ရွိပါေသးတယ္။

အဲဒီအသံဖိုင္ကို ဆရာ့ရဲ႔စာအုပ္နဲ႔တြဲၾကည္႔ရင္ ပိုေကာင္းပါတယ္။

ျမန္မာက်ဴးပစ္တြင္ေဖၚျပျပီး။